مستند «من، زمین، کووید»؛ خروج از خانه برای کشف و شهود
واژه روز - علی احسانی: به روز بودن و همنفس با زمانه پیش رفتن، از شاخصه‌های مهم در گونه مستند در سینماست؛ اکنون که کرونا بر اسب مراد خود نشسته و بی‌مهابا می‌تازد، مستندسازان وطنی نیز آستین همّت بالا زده‌اند تا این سوژه پرحرارت را با جاودی سینما مهار کنند و سندی تصویری از زمانه را به نام خود به ثبت برسانند. «مهدی قربانپور» مستندساز مازندرانی در شرایط قرنطینه کنونی، تجربه تازه سینمایی خود را با نام «من، زمین، کووید» مقابل دوربین برده است. با او به بهانه قدام به تولید این مستند در روزهای کرونایی، به گفت‌وگو نشستیم:
شنیده بودیم که قرار است مستندی در کیش بسازید، اما گویا موضوع کرونا پر زورتر بود و معضل روز ایران و جهان را دستمایه کار قرار دادید.
بله. در حال تولید مجموعه مستندی در ارتباط با کیش بودم که ماجرای کرونا پیش آمد. پروژه ما منحل شد و مصمم شدیم مستندی در ارتباط با کرونا بسازیم. در جزیره کیش هم این مهمان ناخوانده حضور دارد و فضای ملتهب این بیماری مثل سایر نقاط کشور در این جا هم ملموس و محسوس است. نام مستند هم «من، زمین، کوید» است.
پروسه تولید این مستند از چه زمانی برای شما جدی شد؟
اواخر اسفند این موضوع به واسطه شرایطی که برای خودم رقم خورد، رویه جدی گرفت. به این باور رسیدم که موضوع کرونا در شرایط کنونی اهمیت ویژه‌ای دارد و باید به آن پرداخت. 23 اسفند کار را کلید زدیم و تا 16 فروردین به گمانم تصویربرداری تداوم داشته باشد.
تصویربرداری مستند کیش را آغاز کرده بودید؟
خیر، آن مستند در مرحله پژوهش قرار داشت که در همین پروسه پژوهش کرونا کشور را درگیر کرد و جزیره کیش هم مانند تمام نقاط ایران تعطیل شد. این تعطیلی سبب شد که این مستند را در شرایط قرنطینه پیش ببریم.
تجربه تازه شما در زیر شاخه مستند–داستانی قرار می‌گیرد یا مستند گزارشی؟
«من، زمین، کووید» مستند محض است. فیلم به گونه‌ای مستند «خودنگار» تلقی می‌شود. در مورد خودم و نگاهم به این رخداد کرونا است. به نوعی چالشی است که خودم در مقام فیلمساز دارم. اینکه وجه انسانی ماجرا باید خیلی پر رنگ شود یا وجه اجتماعی و مدنی آن؟ یعنی به عنوان انسان حق دارم در خانه خود بمانم و از خودم مراقبت کنم. ولی در جایگاه فیلمساز باید از قرنطینه بیرون بروم تا این لحظات و این رخداد تاریخی را ثبت کنم. در واقع قصه خودم را در این مستند روایت می‌کنم، شخصیتِ محوری مستند خودم هستم، اما به پیرامون و جهان بیرونی هم نظر دارم.
حضور بومی‌های کیش در اثرتان گذراست و بیشتر خودتان در جایگاه فیلمساز–شخصیت، بار فیلم را به دوش می‌کشید؟
البته خودم و آدم‌های بیرون، رخدادها را با هم پیش می‌بریم. بالاخره افرادی که در این جزیره قرنطینه شده و برخی نیز به ویروس کرونا آلوده شده‌اند از اهالی بومی اینجا هستند. بخشی هم از آدم‌های بیرون جزیره هستند که به این بیماری مبتلا شده‌اند. هم تصویر بومیان را داریم و هم افراد غیربومی. در واقع جهان پیرامونی همه این افراد تصویر شده است.
ارتباط‌های شخصی با خانواده خود در مازندران را هم در اثر لحاظ کرده‌اید؟
بله. داخل فیلم چنین صحنه‌هایی داریم به هر حال مستند «خودنگار» است. بخشی از فیلم لحظاتی است که بنده با خانواده‌ام در مازندران ارتباط برقرار می‌کنم.
رخدادها و شرایط روزانه مرتبط با کرونا پیش برنده بستر محتوایی–موضوعی اثر است؟
یک تعریف و طراحی کلی برای فیلم در نظر دارم، به نوعی این مستند دارای یک ساختار تعریف شده است، اما به سبب اینکه همچنان پروسه کشف و شهود در فیلم ساری و جاری است، تصمیم دارم جمع‌بندی نهایی را در مرحله تدوین (راف‌کات) انجام دهم.
جغرافیای کیش به چه میزان در رخدادهای این مستند تاثیر دارد؟
به هر حال من در این منطقه قرنطینه شده‌ام، امکان داشت در شهر دیگری پروسه قرنطینه را سپری کنم. اکنون در این جزیره قرنطینه هستم. هیچ پروازی وجود ندارد. من هم چاره‌ای ندارم، چون فعلا در این جزیره زندگی می کنم. در واقع به خاطر پروژه مستند کیش تصمیم گرفتم یک سالی در این جزیره مستقر شوم. شاید این یک سال به دو سال تداوم پیدا کند، ولی در مجموع در این دوره‌ای که در جزیره زندگی می‌کنم، تصمیم گرفتم این مستند را بسازم.
با توجه به اینکه با رخدادهای روز پیش می‌روید، برای پایان‌بندی به پایان باز می‌اندیشید یا به نوعی پایان قطعی برای اثرتان در نظر دارید؟
اکنون نمی‌توانم تصمیمی اتخاذ کنم. چون به نظرم هنوز فیلم در نیامده است. به هر حال فیلم مستند است و طراحی کلی مشخصی دارد. ولی باور دارم «من، زمین، کووید» از نظر ساختاری مستند متفاوتی شود.
به نظر می‌رسد این ویروس سبب خیر شد تا تجربه بدیعی در شیوه مستندسازی خود پیش بگیرید؟
بله؛ «من، زمین، کووید» خط روایی تعریف شده‌ای دارد. فیلم بیشتر از زاویه دید نگاه من است و کم و بیش هم در جلوی دوربین حاضر می‌شوم.
رخدادهای بیرون و فرامرزی که به سبب کرونا در کشورهای دیگر رقم می‌خورد، در مستند شما جایگاهی دارد؟
به طور قطع اتفاقات پیرامونی و رخدادهای بیرونی در مستند دیده می‌شود. موضوع کرونا جهان‌شمول است و اتفاقی نیست که فقط به ایران محدود باشد.
از فضای مستند دور شویم؛ در روز و شب‌های خودقرنطینگی و دور از زادگاه‌تان احتمالاً سریال پایتخت را می‌بینید. در فضای مجازی بین کاربران استان و اهالی هنر نگاه دوگانه تعصبی (ناسیونالیستی) و اندکی تعقلی به این اثر حاکم است، شما در جایگاه فیلمساز بومی از چه زاویه‌ای این اثر دراماتیک را می‌سنجید؟
به گمانم ضرورت ندارد تا این میزان به این اثر نمایشی حساسیت نشان دهیم. به این دلیل که رخدادهای این سریال امکان داشت در هر نقطه از ایران رقم بخورد. اتفاقاً در این سریال قصه آدم‌هایی روایت می‌شود که پیچیدگی ندارند و انسان‌های به شدت ساده‌ای هستند. جهان قشنگی را نمایش می‌دهند و حس و حال‌های خوبی را منتقل می‌کنند. اکنون میلیون‌ها ایرانی در ایام تعطیلات نوروز در بهترین شرایط با موسیقی بومی، زیان و ادبیات ما آشنا می‌شوند و فرهنگ عامه را رصد می‌کنند. این‌ها شاخصه‌های مهمی هستند و آنچه که اهمیت دارد این است که سریال تاثیر بیرونی درستی دارد. باور دارم این سریال مازنی‌ها را انسان‌های شریف و ساده‌ای نشان داده است و اصلا در این جهت نبوده که برخورد سلبی داشته باشند.
در مقام دبیر جشنواره وارش خبر تازه‌ای از این جشنواره مهم سینمایی استان دارید؟
جشنواره که به طور قطع در سال 1400 برگزار خواهد شد. یعنی طبق برنامه دوسالانه باید در سال 1400 جشنواره عملیاتی شود. به نظرم تصمیم‌گیری‌های کلان جشنواره در سازمان سینمایی وزرات فرهنگ و ارشاد باید رقم بخورد و به طور طبیعی اگر تصمیم بر برگزاری جشنواره باشد ما هم آماده راه‌اندازی جشنواره هستیم؛ ولی واقعیت امر این است در برگزاری دوره نهم جشنواره متاسفانه در استان به نوعی با ما همراهی نشد و خیلی به مشکل برخوردیم. حرف‌ها و وعده‌هایی داده بودند که هیچ کدام از آن وعده‌ها عملیاتی نشد. مدیران ارشد استان به تعهدات خود در قبال برگزاری جشنواره عمل نکردند! همه این مذاکراتی که با ما شده بود بیشتر به شوخی شباهت داشت. امیدواریم نگاه به این قبیل رویدادهای مهم فرهنگی در مدیران استان تغییر کند و بهبود یابد.
