- مازندران - نمایش «در دال»؛ کلاسی از مدرسه تاریخ

به گزارش واژه روز، سالن آمفی‌تئاتر زنده‌یاد «داوود رشیدی» مجتمع فرهنگی سینمایی وارش بابل از ۲۴ آذر تا دیشب به واسطه اجرای نمایش تاریخی «در دال» از گروه تئاتر BIT به دراماتورژی و کارگردانی «محمد شجاعی» هنرمند با سابقه تئاتر مازندران، شب‌های پر رفت‌وآمدی را گذراند. نمایشی که پس از ۳۸ شب اجرا با ظرفیت تکمیل شده، به کار خود پایان داد.

این نمایش که با الهام از یک ماجرای واقعی مربوط به حدود ۸۰۰ سال پیش و در دوره حمله مغول‌ به ایران نوشته شده، با بازی پدرام ملابراری، سام رادمنش، امیر آقاجانی، فاطمه امیری، افسانه آستانه‌ای، ملیکا یداللهی، امیر نظری، کامیاب مهدی‌پور، بیتا طیبی، امیرحسین قنبری، علی محمودی و محمد شجاعی روی صحنه رفته است.

استقبال مخاطبان

«در دال» علاوه بر این که دارای متن و محتوایی متفاوت و جذاب برای مخاطب است، از نظر چیدمان محل قرارگیری تماشاگران نیز به شیوه‌ای متفاوت اجرا شده که مخاطب را در موقعیتی تازه برای تماشای یک نمایش قرار می‌دهد. این دو ویژگی در کنار کارگردانی خوب اثر و همچنین بازی قابل قبول هنرپیشگان نمایش که عمدتا از هنرجویان کارگاه بازیگری همین گروه هستند، سبب شده که «در دال» به یکی از نمایش‌های پر اجرا و پر مخاطب تئاتر مازندران تبدیل شود.

کارگردان این نمایش در گفت‌وگو درباره دلایل انتخاب این شیوه از اجرا گفت: جدیدترین اثر هر هنرمند، عصاره گذشته‌ای است که بر او رفته و برای من هم «در دال» برآیندی از تجارب تمام سال‌های فعالیتم است.

شجاعی با بیان این که هدف از انتخاب این شیوه اجرا صرفاً تنوع دادن به اجرا نبود، اظهار کرد: هرگز قصدم در تولید آثار نمایشی این نبود که صرفاً نسبت به کارهای قبلی متفاوت باشم یا قراری با خودم بگذارم که در هر اثر فرم تازه‌ای را ارائه کنم. اما همیشه علاقه‌مند هستم که ریسک دور شدن از فضاهای تجربه شده را بپذیرم و فضاهای جدید را تجربه کنم.

به شعاع فرهنگ

وی افزود: «در دال» برای من پیشینه‌ای تقریبا ۱۸ ساله دارد و همچون یک خواب طولانی در این سال‌ها همراهی‌ام کرده است. شیوه اجرا نیز از علاقه‌ام به فرم اجرای دایره می‌آید و کانسپت کار بر این اساس شکل گرفته است. چه در داستان این نمایش و هم در شیوه روایی آن، درونمایه‌ها و فرم اجرای اثر، مبنای اصلی ما دایره و شعاع‌هایی است که از آن گرفته شده است. دایره چه در شرق و فرهنگ باستانی و عرفانی آن و چه در غرب مفاهیم برجسته‌ای دارد.

سرپرست گروه تئاتر BIT بابل با اشاره به استفاده از فرم دایره در اجرای تعزیه‌ها گفت: تعزیه یکی از همین نمونه‌های درخشان است که مبنای فرمی اجرای آن دایره است. اجرای ما نیز از نظر ساختار اجرایی به نوعی وامدار تعزیه است و عناصری از اثر، مخاطب را به یاد تعزیه می‌اندازد. حتی چینش تماشاگران که به شکل دایره است همین فضا را ممکن است برای مخاطب تداعی کند.

کارگردان نمایش «در دال» در پاسخ به این پرسش که چرا پیش از این در آثارش چنین شیوه‌ای را به کار نگرفته بود، اظهار کرد: احساس می‌کنم در نمایش «در دال» همه عناصر به هم رسیدند تا چنین شیوه‌ای را انتخاب و استفاده کنم. در روند پژوهش اثر، تقاطع خوبی از اجزای داستانی و اجرایی شکل گرفت تا چنین تصمیمی بگیرم. به نظرم مخاطب هم پس از تماشای اثر به این نتیجه رسیده که این ساختار با متن و بازی و سایر اجزا همخوانی بیشتری دارد.

امروز در تاریخ

شجاعی درباره دلایل انتخاب سوژه‌ای تاریخی برای نوشتن و اجرای این اثر هم گفت: من حدود ۱۸ سال پیش با این سوژه مواجه شدم و همیشه درصدد بودم که آن را روی صحنه ببرم. دو بار هم قصد کردم که کار را آغاز کنم، اما به دلایلی نشد. تا این که پس از اجرای نمایش ۱۹۷۸ تصمیم گرفتم این سوژه را در مسیر پژوهش و تولید قرار دهم.

وی افزود: متن را بر اساس حدود ۲۰ نسخه متنی شامل یک نمایشنامه و چندین متن تاریخی، تحلیلی، فلسفی و عرفانی دراماتورژی کردم تا در نهایت در قامت نمایشنامه «در دال» به اجرا رسید.

این هنرمند اهل بابل درباره هدفش از این شیوه اجرا و انتخاب سوژه نیز گفت: با این که نمایشنامه بر اساس موضوعی تاریخی و مربوط به ۸ قرن پیش است، اما تمام تلاشم را در دراماتورژی و کارگردانی به کار بستم که مخاطب امروزی خودش را در اثر ببیند.

کارگردان نمایش ۱۹۷۸ تصریح کرد: درست است که در این نمایش تماشاگر با شکلی کلاسیک در بخشی از اجزای اجرا روبه‌رو می‌شود، اما هدفی که نشان کرده بودم، همخوانی با زیست تماشاگر امروز بود. به همین دلیل در ۲ ساعت اجرای نمایش، تماشاگر حس نمی‌کند که صرفاً با یک سوژه و موضوع کلاسیک روبه‌رو است. حتی ممکن است از این قضیه شگفت‌زده شود چطور اتفاقی که مربوط به ۸۰۰ سال قبل است و باید در دل تاریخ جاخوش کرده باشد، هنوز هم در جامعه ما موضوعیت داشته و چه بسا مبتلایان بسیاری دارد.

مخاطب در تالار آینه

شجاعی با بیان این که تماشاگر در این اثر به واسطه درونمایه، شیوه اجرا و چیدمان، به طور کامل خودش را در آینه کار می‌بیند، گفت: برایم اهمیت داشت که این روایت و مرور و یادآوری باز هم تماشاگر را به «مدرسه تاریخ»، از منظر درک و دریافت ایده‌های تازه برای امروز نزدیک کند.

کارگردان و نویسنده نمایش «در دال» با اشاره به استقبال مخاطبان از اجرای این نمایش درباره واکنش و بازخورد تماشاگران از دیدن این اثر، گفت: یکی از کارهایی که در مورد این اثر انجام دادیم یا به عبارت بهتر انجام ندادیم تبلیغات بود. نسبت به کارهای گذشته‌مان تبلیغ بسیار کمی برای این نمایش انجام دادیم تا تماشاگر با زمینه و اطلاعات کمتری با اثر روبه‌رو شود. نتیجه‌ای که دریافت کردیم خارج از پیش‌بینی‌های من و فراتر از هدفم بود.

شجاعی معتقد است که برای مخاطبان این نمایش تالار آینه‌ای شکل گرفته که همگان حس می‌کنند خودشان محل مسأله هستند و بایستی خود را از جهات مختلف و همزمان با حرکت نمایش تحلیل و تفسیر کنند.

رودررو با تماشاگر

وی یادآور شد: نکته جالبی که در واکنش‌های مخاطبان این نمایش دیده شد این است که بر خلاف کارهای قبلی که تماشاگران پس از دیدن نمایش سعی می‌کردند با نوشتن یادداشت‌هایی تماشای نمایش را به دیگران پیشنهاد کنند، این بار عمدتاً خودشان را مخاطب اصلی نمایش می‌دیدند و به عبارتی روی صحبت اثر را به خودشان گرفتند و پیشنهاد به دیگران شاید شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیتی است که به آن‌ها نشان داده شد.

این مدرس تئاتر افزود: برای من اجرای «در دال» و مواجهه از نزدیک و مستقیم با تماشاگر و رصد احوالاتش در حین اجرا، یک فرصت بزرگ و مغتنم است برای مطالعه روحیات پیچیده و لایه لایه هموطنانم.

وی درباره پروسه تولید «در دال» نیز با بیان این که نزدیک به ۲ سال برای تولید این نمایش زمان صرف شد، اظهار کرد: یکی از ویژگی‌های این نمایش بکر بودن عمده چهره‌های حاضر در نمایش است که سبب می‌شود مخاطب ذهنیتی از بازیگران بر اساس نقش‌های پیشین آن‌ها نداشته باشد. به جز خودم و علی محمودی سایر بازیگران این کار از هنرجویان دوره‌های آموزش کارگاه تئاتر هستند که برای نخستین بار روی صحنه حاضر می‌شوند. اما کیفیت حضور و بازی آن‌ها سبب می‌شود مخاطبی که از پیشینه آن‌ها بی اطلاع است احساس کند بازیگرانی با سابقه بازی، اما کمتر شناخته شده در صحنه حضور دارند.

به گفته شجاعی این نمایش پس از ۳۸ شب اجرا در بابل، در صورت فراهم شدن شرایط در تهران و برخی شهرهای دیگر نیز روی صحنه می‌رود.

دیشب پس از اجرای پایانی با حضور خانواده هنرپیشگان جوان این نمایش و تعدادی از هنرمندان مازندران، از عوامل تولید «در دال» نیز با اهدای هدایایی قدردانی شد.

«یاسر محمودی برنتی» رئیس انجمن هنرهای نمایشی مازندران پس از این اجرا اعلام کرد که رایزنی ها و پیگیری های لازم برای اجرای این نمایش در هر کدام از شهرهای استان که مد نظر کارگردان نمایش است را انجام خواهد داد و امیدوار است که «در دال» در شهرهای دیگری از استان نیز روی صحنه برود تا مخاطبان بیشتری این اثر نمایشی متفاوت را ببینند.