صنایع دستی؛ کسب و کار خانوادگی مازندرانی‌ها
به گزارش واژه روز به نقل از ایسنا/مازندران، به دلیل پوشش گیاهی و جنگلی مازندران و انبوه درختان متنوع و مناسب، چوب سهم بسزایی در آثار صنایع دستی مازندران دارد که از آن جمله می توان به هنر لاک تراشی یا چوب تراشی اشاره کرد اما صنایع دستی مازندران تنها به چوب خلاصه نشده و انواع مختلف بافت ها اعم از نمد، گلیم، قالی، جاجیم، سوزن‌دوزی و همچنین چاپ‌های سنتی، سفال و سرامیک، حصیر، چرم و فلزات نیز بخشی مهمی از صنایع دستی مازندران و مواد اولیه آن را به خود اختصاص داده‌اند.
در بسیاری از تولیدات نظیر سفال، گلیم، جاجیم و نمد فعالیت تنها به آثار انفرادی ختم نشده و خانواده‌های بومی استان با عنوان یک مجموعه، از تک تک اعضا مشغول به فعالیت هستند و صنایع دستی در این موارد به یک کسب و کار خانوادگی بدل شده که به عنوان محل درآمد خانوارها محسوب می‌شود.
مطابق آمارها، صنایع دستی تنها یک درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را به خود اختصاص داده و این در حالی است که به زعم بسیاری از کارشناسان و محققان گردشگری، صنایع دستی در ردیف محصولات دارای ارزش افزوده بسیار زیاد به شمار می‌آید که اگر مود حمایت قرار گیرد می‌تواند به صنعتی اشتغالزا و بسیار سودآور تبدیل شود اما سوال این‌جاست که چرا چنین حجمی از ارزش افزوده مغفول مانده و سهم مناسبی از بازار کشور و استان مازندران ندارد؟
صنایع دستی فاقد طراحی مناسب
عضو هیئت علمی و دانشیار گروه صنایع دستی دانشکده هنر و معماری دانشگاه مازندران که به آسیب‌شناسی در این حوزه پرداخته معتقد است که، آسیب‌های صنایع دستی شامل چند موضوع است، نخست اینکه متاسفانه طراحی مناسبی در صنایع دستی وجود ندارد، چرا که صنعتگرها افرادی سنتی و اغلب کم‌سواد هستند که اطلاعی از طراحی نداشته و این هنر را سینه به سینه ارث برده‌اند.
فتانه محمودی در گفت‌وگو با ایسنا نبود طراحی مناسب را سبب خسارت به تجارت در بازار صنایع دستی دانست و تاکید کرد: به عنوان مثال بازارپسندی یک لیوان بلورین که با ظرافت‌های خاص و طبق استاندارد مشخصی طراحی شده به مراتب نسبت به یک لیوان سرامیکی بیشتر است بنابراین بازارپسندی بیشتری دارد.
مواد اولیه با کیفیت و ارزان
محمودی با تاکید بر اینکه صنایع دستی دارای ارزش افزوده بسزایی است، خاطرنشان کرد: در تولید صنایع دستی اغلب صنعتگر از مواد اولیه که ارزش چندانی ندارد بهره برده و با قریحه و آمیختن هنر در کالبد آن، یک اثر هنری خلق می‌کند که بسیار باارزش بوده و قیمت هنگفتی دارد، بهترین مثال مربوط به فرش دستباف است که مواد اولیه آن از الیاف پشمی بوده اما حاصل کار دارای ارزش افزوده بسیار گزافی است.
وی با مقایسه فرش دستباف در برابر فرش ماشینی، گفت: قیمت بالای فرش دستباف باعث شده تا به عنوان تابلو فرش از آن استفاده شود و بانوان ترجیح دهند برای منازل از فرش‌های ماشینی با تنوع طراحی و قیمت ارزان بهره گیرند، در واقع در فرآیند تولید صنایع دستی، کارِ هنرمند باعث ایجاد ارزش آثار می‌شود، بنابراین مواد اولیه مناسب، باکیفیت و ارزان می‌تواند در ارزش افزوده تاثیرگذار باشد.
فقدان خلاقیت
دانشیار گروه صنایع دستی دانشکده هنر و معماری دانشگاه مازندران از نبود خلاقیت در آثار صنایع دستی به عنوان موضوعی چالشی و مشکل آفرین یاد و خاطرنشان کرد: صنایع دستی موجود در بازار از منظر خلاقیت و نوآوری بسیار فقیر بوده و غالب آثار موجود تکراری و فاقد بهره‌گیری از عناصر زیباشناختی در فرم و تزئینات اثر هستند.
عدم بسته بندی مناسب
محمودی مهمترین و جدی ترین موضوع آسیب‌زا به صنایع دستی را نبود بسته بندی مناسب دانست و تصریح کرد: فقدان بسته‌بندی مناسبی که طراحان صنعتی و گرافیست‌ها بتوانند با طراحی‌های جذاب به معرفی آثار کمک کنند نه تنها در مازندران بلکه در تمام کشور وجود دارد، چراکه بسته‌بندی مناسب از استاندارهای بازاریابی است که رعایت آن می‌تواند به تجارت پرسود منجر شود.
وی هدف فروش محصولات و صنایع دستی در بازار و عرضه به گردشگران را نخست معرفی فرهنگ سرزمینی و سپس درآمدزایی و فروش معرفی کرد و با اشاره به اینکه صنایع دستی نقش مهمی در جذب گردشگر دارد، خاطرنشان کرد: سوغاتی که گردشگران با خود به عنوان توشه انتخاب می‌کنند تبدیل به خاطره ماندگار و دلنشین آنان از بازدیدهای محلی می شود که اگر با شکل و پکیج مناسب ارائه شود تاثیر مهمی در بازگشت گردشگران به آن مناطق خواهد داشت.
جایگاه دانشجویان در توسعه آثار صنایع دستی
محمودی در ادامه با بیان اینکه رشته کارشناسی صنایع دستی از سال 79 و ارشد این رشته نیز از سال 98 در دانشگاه مازندران ارائه شد، خاطرنشان کرد: در این رشته گرایش، دانشجویان با برگزاری 9 کارگاه با محوریت صنایع دستی که با متد دانشگاهی توسط وزارت علوم طراحی شده است شاخص‌های دانش محور و ارزش محور را آموزش می‌بینند.
عضو هیئت علمی و دانشیار گروه صنایع دستی دانشکده هنر و معماری دانشگاه مازندران افزود: تکنیک های آموزش داده شده بر اساس تجهیزات امروزی و بدون دخالت دست است که به دانشجویان امکان تولید و طراحی آثار را داده و انتظار می‌رود دانشجویان پس از گذراندن واحدهای ارشد که آموزش و پژوهش محور است بتوانند به جای پاسخ‌های کلیشه‌ای به سوالات، رویکردهای آکادمیک و پژوهشی اتخاذ کنند.
وی از تعلیم برخی دروس مرتبط در این رشته سخن گفت و افزود: به دانشجویان مباحثی نظیر دروس مبانی و اصول علم اقتصاد، کارآفرینی و اقتصاد و هنر در کنار کارگاه‌های صنایع دستی تدریس می‌شود که دانشجویان در انتها با شناخت فرهنگ مناطق و نیازهای منطقه خویش و آشنایی با تمدن اسلامی می‌توانند در راستای پژوهش و تولیدات صنایع دستی گام بردارند.
محمودی با ابراز امیدواری از وجود بازارکار مناسب برای دانشجویان رشته صنایع دستی تاکید کرد: اخیرا در حیطه دکوراسیون داخلی، معماری، تولیدات آثار چوبی و زیورآلات در مازندران کارگاه‌های خوبی راه‌اندازی شد که مورد استقبال عمومی نیز قرار گرفت و توانست علاوه بر اشتغال‌زایی برای دانشجویان بازار سودآوری را نیز عاید آنان کند.
