رفتارهای غیرحرفه‌ای دوسویه در نشست‌های خبری مازندران
نشست‌های خبری معمولا با هدف بیان عملکرد یک نهاد به خبرنگاران یا پاسخ دادن به پرسش‌هایی پیرامون فعالیت‌های مجموعه میزبان و برگزار کننده نشست برپا می‌شود و قاعده خاص خود را دارد. قواعدی که سبب می‌شوند استانداردهایی برای این رویداد رسانه‌ای وجود داشته باشد و خروج از این قواعد و استانداردها عملا اعتبار و اثرگذاری آن نشست را زیر سوال می‌برد.
در نشست خبری «احمد حسین‌زادگان» استاندار مازندران که شنبه 12 بهمن برگزار شد، نکات متعددی می‌شد یافت که خارج از قواعد حرفه‌ای نشست‌های خبری است. صاحب‌نظران و کارشناسان حوزه رسانه بر این باورند که دو طرف این رویداد رسانه‌ای، یعنی نشست خبری، هر کدام وظایفی دارند که باید به آن‌ها پایبند باشند. برگزارکننده نشست خبری باید در مدیریت جلسه قاعده‌ها را در نظر بگیرد و فعالان رسانه‌ای و خبرنگاران نیز باید اصول حرفه‌ای حضور در نشست خبری را رعایت کنند.
نشست خبری دیروز استاندار مازندران، از نظر حرفه‌ای خلاءهایی داشت که البته مدت‌هاست این خلاءها پابرجا هستند و به نظر می‌رسد بنا به دلایل متعدد در حال تقویت شدن نیز هستند.
رفتارهای غیررسمی در نشست رسمی
پرسش‌های غیر ضروری و تکراری، رعایت نشدن زمان پرسش توسط برخی حاضران در جلسه، اختصاص بخشی از زمان پرسیدن پرسش به تعریف و تمجید و سپاسگزاری از مسئولان حاضر در جلسه، بیان مسائل خارج از دستور نشست و فضای غیررسمی نشست خبری در برخی مواقع به دلیل شوخی‌های پرتعداد بین خبرنگاران و مسئولان، نمونه‌هایی از ضعف‌های بالاترین سطح نشست خبری در مازندران هستند که دیروز می‌شد آشکارا و عیان آن را مشاهده کرد.
استاندار مازندران پس از تشریح آمارها و ارقام پروژه‌های افتتاحی و کلنگ‌زنی در مازندران به مناسبت دهه فجر پای پرسش‌های خبرنگاران نشست تا به آن‌ها پاسخ دهد. برخی خبرنگاران پرسش‌هایی از حوزه‌های مختلف مطرح کردند. استاندار نیز تا حد امکان به پرسش‌های مطرح شده پاسخ داد. در این بین آن‌چه که فراتر از یک نشست خبری به چشم می‌آمد، مطرح شدن برخی دغدغه‌های شخصی توسط خبرنگاران بود.
به این موضوع باید متفاوت بودن تعداد پرسش‌های خبرنگاران و میزان زمانی که برای مطرح کردن پرسش‌های آن‌ها صرف می‌شد را نیز افزود. خروجی این وضعیت مشخص نبودن محوریت بحث‌ها در نشست خبری و در نهایت هم کمبود زمان برای پاسخگویی به همه پرسش‌های مطرح شده بود.
این نکته هم قابل چشم‌پوشی نیست که بخشی از زمان مربوط به پرسیدن پرسش‌ها توسط بعضی خبرنگاران صرف تعریف و تمجید و قدردانی از استاندار و سایر مسئولان حاضر در جلسه به بهانه‌های مختلف می‌شد. اتفاقی که در نشست‌های خبری رسمی مرسوم نیست و کاری خارج از قاعده محسوب می‌شود.
اما در کنار همه چالش‌های حرفه‌ای موجود در نشست خبری دیروز که نمونه‌ای از سایر نشست‌های خبری در این استان است، یک نکته دیگر نیز وجود داشت؛ غیررسمی شدن فضای جلسه‌ای در این سطح –که بالاترین سطح نشست خبری در استان است -، به دلیل صمیمیت فراتر از عرف نشست‌های خبری بین خبرنگاران و مسئول اصلی حاضر در نشست، موضوعی بود که دیروز به شکل آشکاری به چشم می‌آمد. روندی که حتی حاشیه‌هایی را نیز به دنبال داشت و سبب بروز برخی انتقادها در این جلسه شد.
طبیعتاً یک سوی این روند خود فعالان رسانه‌ای استان قرار دارند و در سوی دیگر نیز می‌توان به وجود اشکالاتی در مدیریت جلسه اشاره کرد.
قواعد حضور در نشست خبری
پیشکسوت و مدرس روزنامه‌نگاری ایران بر این باور است که خود رسانه‌ای‌ها و خبرنگاران باید در گام نخست شأنیت جایگاه خود و جلسه را با رفتاری حرفه‌ای حفظ کنند.
«علی‌اکبر قاضی‌زاده» در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا با بیان این که یک روزنامه‌نگار به جز اعتبارش و تسلطی که به حرفه‌اش دارد سرمایه دیگری ندارد، گفت: ما روزنامه‌نگاران نباید شأن و جایگاه‌مان را به چیزی بفروشیم. دلیل این که از روزنامه‌نگارانی مانند «فریدون صدیقی»، «محمد بلوری»، «فیروز گوران» و برخی نام‌های دیگر پس از چند دهه فعالیت هنوز به نیکی یاد می‌شود، این است که در تمام این سال‌ها با وجود مشکلات داخلی و بیرونی زندگی‌شان به قواعد این حرفه وفادار ماندند.
وی درباره قواعد حضور خبرنگاران در نشست‌های خبری اظهار کرد: بنا بر تجربه و به استناد کتاب‌هایی که طی این سال‌ها در زمینه روزنامه‌نگاری ترجمه کردم، همواره تأکید شده در news conference یا نشست‌های خبری یا باید قواعدی رعایت شود. مثلا این که پرسش‌های خبرنگار باید در مورد موضوع اصلی نشست خبری باشد. یعنی اگر محوریت بحث مدیریت پسماند باشد، پرسش‌ها اصولا باید با همین محوریت مطرح شوند.
مترجم کتاب «روزنامه‌نگاری حرفه‌ای» افزود: توصیه بزرگان روزنامه‌نگاری دنیا مانند «دیوید رندال» بر این است که در نشست‌های خبری خبرنگار حرفه‌ای برای رسیدن به خبر اختصاصی پس از جلسه با مسئول اصلی یا یکی از مسئولان گفت‌وگویی اختصاصی داشته باشد تا خبر اختصاصی به دست بیاورد. چون مطالبی که در نشست عنوان می‌شود در اختیار همه قرار می‌گیرد.
این مدرس روزنامه‌نگاری با بیان این که نشست‌های خبری می‌توانند در صورت درست برگزار شدن و رعایت اصول حرفه‌ای اثربخش باشند و حتی به بهبود فضای رسانه‌ای نیز کمک کنند، گفت: یک حسن این برنامه‌ها این است که روزنامه‌نگاران همدیگر را می‌بینند و می‌توانند در حاشیه نشست در مسائل حرفه‌ای و صنفی تبادل نظر کنند. با این مقدمات می‌خواهم به این نتیجه برسم که ما چه وضعیتی داریم و آیا این توصیه‌های حرفه‌ای در نشست‌های خبری کشور ما، به ویژه نشست‌هایی که در استان‌ها برگزار می‌شود مورد توجه خبرنگاران قرار دارد یا نه؟
تاثیر خبرنگار بر مسئول
قاضی‌زاده خاطرنشان کرد: نکته بسیار مهمی که در مورد رابطه بین خبرنگار و مسئول وجود دارد و در نشست‌های خبری اهمیت آن بیشتر احساس می‌شود این است که شکل رفتار خبرنگاران با مسئول می‌تواند نوع برخورد مسئول با خبرنگار را تعیین کند. یعنی خبرنگاران می‌توانند با رعایت اصول حرفه‌ای حضور در نشست خبری و مصاحبه، بر رفتار مسئول نسبت به خودشان و حفظ کیفیت حرفه‌ای جلسه تاثیر بگذارند.
این روزنامه‌نگار باسابقه اشراف بر موضوع و محورهای مربوط به نشست خبری را از دیگر ضرورت‌های حضور خبرنگار در یک نشست خبری عنوان کرد و گفت: در همه منابعی که ترجمه یا از آن‌ها استفاده کردم همواره تاکید شده که روزنامه‌نگار با ذهن خالی از موضوع و بدون اطلاعات کافی وارد جلسه و مصاحبه نشود. ابتدا تحقیق کند و بداند که چه چیزی را می‌خواهد مطرح کند و چه اطلاعاتی را برای بیان به مسئول در اختیار دارد؟ خبرنگار برای اقناع خودش سوال نمی‌پرسد، بلکه برای به دست آوردن اطلاعاتی جدید از یک موضوع به منظور ارائه به مخاطب در جلسه حضور دارد.
ضعف اطلاعاتی خبرنگاران
قاضی‌زاده تصریح کرد: گاهی در کنفرانس‌های خبری روزنامه‌نگاران سوال‌هایی مطرح می‌کنند که واقعاً عجیب است. پرسش‌هایی ناشی از اطلاعات ناقص، دگرگون شده یا متکی بر شایعات. روزنامه‌نگار باید با اشراف بر پرسشی که مطرح می‌کند شأن خودش را نگه دارد.
وی افزود: پشت هر پرسشی که در این نشست‌های خبری مطرح می‌شود باید بازنگری یک واقعیت و رمزگشایی و رازگشایی قرار داشته باشد؛ نکته‌ای که تا کنون گفته نشده و خبرنگار می‌تواند آن را کشف و بیان کنم. من این روند را در کار بسیاری از خبرنگاران به ویژه در استان‌ها نمی‌بینم.
با انتقاد از ترویج و نهادینه شدن روند اعطای برخی هدایا به اشکال مختلف و طی سال‌های اخیر در قالب کارت هدیه به خبرنگاران گفت: یکی از پدیده‌های زشت و آسیب‌زایی که طی دو دهه اخیر در فضای رسانه‌ای ایران باب شده هدیه دادن به خبرنگاران پس از نشست‌های خبری است. من این موضوع را توهین به خبرنگار می‌دانم. به ویژه اگر خود خبرنگار پیگیر دریافت کارت هدیه باشد و از این که فلان مسئول یا نهاد در نشست‌های خبری هدیه نمی‌دهد گلایه و انتقاد کند رسماً جایگاه خود را زیر سوال برده است. آزادگی در این شغل بسیار مهم است.
شخصی‌نگری و سودجویی
وی یکی از اقدامات غیرحرفه‌ای از سوی خبرنگاران در نشست‌های خبری را پیگیری مسائل شخصی در زمان رسمی جلسه عنوان کرد و گفت: به هیچ وجه پسندیده نیست که خبرنگار فضای رسمی یک جلسه را فرصتی برای پیگیری مشکلات و خواسته‌های شخصی خود ببیند. این اصلا با هدف‌های روزنامه‌نگاری همخوانی ندارد.
این روزنامه‌نگار باسابقه مازندرانی که تا کنون داوری ده‌ها جشنواره مطبوعات را در کشور بر عهده داشت، اظهار کرد: این روزها در حال داوری آثاری از جشنواره مطبوعات مازندران هستم. استانی که متعلق به آن هستم و بد و خوب‌اش را به خودم مرتبط می‌دانم. متأسفم که ناچارم عنوان کنم در بسیاری از آثار حاضر در جشنواره حالتی از سودجویی شخصی را می‌بینم که پررنگ‌تر از کار حرفه‌ای به چشم می‌آید. نمی‌خواهم بگویم این روند مختص مازندران است. متاسفانه به دلیل شرایط مالی و اقتصادی این روند به رسم روزنامه‌نگاری و خبرنگاری در کشور تبدیل شده است.
نویسنده کتاب «گزارش‌نگاری» مستمر نبودن فعالیت خبرنگاران در این عرصه را نیز از دیگر آفت‌های فعالیت رسانه‌ای به ویژه در استان‌ها عنوان کرد و گفت: این موضوع هم صرفا مخصوص مازندران نیست و در همه استان‌ها دیده می‌شود که دائم نام‌ها تغییر می‌کنند و بسیاری از افرادی که در برخی جشنواره‌ها به واسطه آثار خوب با نام‌شان آشنا می‌شویم، در دوره‌های بعدی حضور ندارند.
قاضی‌زاده گفت: در همین مازندران افرادی مانند «علی‌سینا رویگریان» که سال‌هاست در این عرصه مانده‌اند و هنوز خوب قلم می‌زنند کم هستند. در دنیای حرفه‌ای روزنامه‌نگاری این که فردی وارد این عرصه شود و 3 – 4 سال بماند و برود نداریم. اما نام‌های جدید که مدتی کوتاه پا به عرصه رسانه می‌گذارند و بعد ناپدید می‌شوند به ویژه در استان‌ها کم نیستند.
وظایف برگزارکننده نشست
مدرس روزنامه‌نگاری درباره وظایف برگزارکنندگان نشست‌های خبری نیز گفت: در مقابل وظایف حرفه‌ای که خبرنگاران دارند، مدیریت جلسه نیز باید با اطلاع‌رسانی درست از جزئیات نشست خبری و در نظر گرفتن قواعدی برای حضور خبرنگاران و زمان و موقعیت بیان پرسش‌ها به بهتر برگزار شدن این رویدادهای خبری کمک کند. برای مثال در نشست‌های خبری این یک رسم و قاعده است که زمان پرسیدن پرسش‌ها و حتی تعداد پرسش معین باشد. این قاعده‌مند بودن به نظم برگزاری نشست خبری نیز کمک خواهد کرد.
نگاهی به عمده نشست‌های خبری برگزار شده در مازندران، به ویژه نشست‌هایی که در استانداری برگزار می‌شود نشان می‌دهد نکاتی که این روزنامه‌نگار باسابقه و پیشکسوت به عنوان قواعد اصولی و حرفه‌ای مطرح کرد عمدتا از سوی خبرنگاران مورد توجه قرار نمی‌گیرد و حتی برخی برگزارکنندگان نشست‌ها نیز توجه چندانی به این قواعد ندارند. حتی در بالاترین و رسمی‌ترین نشست خبری استان که با حضور استاندار و معاونان او برگزار می‌شود نیز قواعد حرفه‌ای کار خبر به چشم نمی‌آید. روالی که سال‌هاست به اشکال مختلف دیده می‌شود و گامی هم برای بهبود آن برداشته نشد.
این در حالی است که برای برگزاری نشست‌های خبری نهادی مانند استانداری، می‌توان از الگوی برپایی نشست‌های خبری رئیس‌جمهور استفاده کرد و نظم و ساختاری مشخص به این نشست‌های خبری داد. در این صورت می‌توان به خروجی بهتر و مناسب‌تر این جلسه‌ها امیدوارتر بود.
