عباس خوانی در موسیقی مذهبی مازندران
واژه روز - محمدرضا سعیدی: موسیقی مازندران یکی از موسیقی بومی و موسیقی‌های مناطق ایران به‌حساب می‌آید که قسمتی از استان گلستان و شرق استان مازندران تا غرب استان مازندران را در برمی‌گیرد و با محیط و شرایط جغرافیایی و فرهنگ موسیقی مازندران این موسیقی به سه دسته موسیقی (شرق، مرکز و غرب) مازندران تشکیل شده است و در این میان آیین‌ها و باورهای مذهبی مردمان مازندران درگذشته تأثیر بسزایی در موسیقی مازندران گذاشته است و موسیقی‌های آیینی و مذهبی مانند (چاووشی، عباس خوانی، تعزیه‌خوانی و...) را خلق کرده است که دربرگیرنده محیط زندگی مردم و بر اساس شرایط فرهنگی و باور آن منطقه هنرمندان به ارائه آن می‌پرداختند. در این یادداشت بررسی مقام (عباس خوانی) که یک مقام در ساز لله وا، یک رجزخوانی در تعزیه و آواز مذهبی مازندران است. می‌پردازیم.
در کتاب موسیقی بومی مازندرانی نوشته جمشید قلی‌نژاد این‌طور آمده: «این ملودی جزو موسیقی آیینی است که با ساز لله وا ابداع شده و در موسیقی چوپانی ظاهر شده است.
عباس خوانی از تعزیه حضرت عباس که از مجالس بسیار برجسته و شاخص تعزیه است الهام گرفته شده ولی در حال حاضر جزو موسیقی سازی محسوب وبا لله وا نواخته می‌شود. گمان می‌رود به‌خاطر عزیز بودن تعزیه و جای‌گرفتن در دل مردم این ملودی از زبان ساز هم بیان شده باشد و ملودی سازی آن هم از این طریق شکل‌گرفته باشد.
عباس خوانی فاقد ریتم و متر است و در بیات ترک یکی از آوازهای دستگاه شور نواخته می‌شود البته عباس خوانی در چهارگاه هم قابل‌اجرا است.
ملودی از فاصله سوم تونیک شور شروع و در همان فاصله ختم می‌شود وسعت اصوات مورداستفاده ملودی تا فاصله ششم است؛ یعنی اگر بیات ترک تا فاصله سوم شور Re را در نظر بگیریم حدود اصوات نت‌های دو تا لا خواهد بود.»
عباس خوانی در تعزیه رواج دارد و حال و زبان حضرت ابوالفضل‌العباس را با شعر بیان می‌کند و یک نوع رجزخوانی به‌حساب می‌آید که برگرفته از فرهنگ جنگ‌آوری اعراب است، کیوان پهلوان در کتاب موسیقی مازندران به نقل از استاد ابوالحسن خوشرو این‌طور می‌نویسد: «عباس خوانی رجز است. وقتی در جنگ‌ها اعراب بَدوی به میدان می‌رفتند، اصل‌ونسب خود را معرفی می‌کردند؛ من که هستم فرزند چه کسی هستم، از کدام قوم هستم، با شما چه‌کار دارم. تمام مشخصات و بیوگرافی خودشان را می‌گفتند و جنگجویان به جنگ تن‌به‌تن به طور انفرادی می‌رفتند. دو طرف به‌صورت صف، مقابل یکدیگر قرار می‌گرفتند، ولی یک نفر پهلوان از آن طرف و پهلوان دیگر از سوی دیگر، با هم به نبرد می‌پرداختند. هر کدام که پیروز می‌شد، آن طرف‌ها هروله به می‌انداختند و طرف شکست‌خورده می‌آمد کشته خود را می‌برد.
وقتی امام حسین (ع) به میدان رفت، ابتدا رجز خواند که شما به جنگ چه کسی آمده‌اید. مگر به جنگ بیگانه آمده‌اید و یا به جنگ نامسلمان. درصورتی‌که همه نماز خود را در آن روز خوانده بودند و بعد از نماز جنگ اصلی شروع شد و از طرف حضرت کسی باقی نماند و خیمه‌ها را به آتش کشیده شد و اسرا جمع‌آوری گردید. سپس حضرت به میدان رفت و خودش را معرفی کرد و بعد از رجزخوانی گفت لااقل دین ندارید آزاده باشید.
رجزخوانی در عباس خوانی در چهارگاه خوانده می‌شود و احتمالاً گاهی اوقات نیز در بیات ترک.»
عباس خوانی در موسیقی مذهبی مازندران، به‌صورت سازی است و جایگاه مشخصی برای رجزخوانی یا به‌صورت آوازی نیامده و جایگاهی در موسیقی مذهبی مازندران ندارد، ولی در تعزیه عباس خوانی جایگاه ویژه‌ای دارد و در موسیقی مذهبی ایرانی جایگاه مهم دارد و در دستگاهی مختلفی خوانده می‌شود.
با جستاری که در موسیقی مازندران انجام دهیم و با تاریخ شفاهی و مکتوب موسیقی مازندران عباس خوانی در تعزیه رواج دارد و در موسیقی مازندران فقط به‌صورت سازی، آن هم به علت اینکه یکی از مقامات مهم لـله وا هست، بیشتر در ساز لله وا کاربرد دارد.
